TET DSC సంధులు 1మార్క్ గ్యారంటీ

సంధులు (6 - 10)

“పూర్వ పర స్వరంబులకు బర స్వరంబేకాదేశంబగుట సంధియనంబడు" అనగా మొదటి అచ్చునకు తరువాతి అచ్చు పరముకాగా ఆ రెండు అచ్చులకు మారుగ రెండవ అచ్చే ఆదేశమగుటను "సంధి" అని అంటారు.  

రెండు సమర్ధవంతమైన పదాలు ఒక అర్ధవంతమైన పదంగా కలిసి పోవడాన్నే “సంధి” అంటారు. 

సంధిలోని రెండు పదములను విడదీయునపుడు " గుర్తునకు ఎడమవైపు ఉన్న పదాన్ని పూర్వ పదమనియు, కుడివైపున గల పదాన్ని పరపదమనియు అంటారు..

* ఉచ్ఛారణ సౌలభ్యం కోసం రెండు పదాలను వెంటవెంటనే కలిపి మాట్లాడవలసి, రాయవలసివచ్చినపుడు “సంధి పదం” ఏర్పడుతుంది. 

* వ్యాకరణ పరిభాషలో రెండు స్వరాల కలయికను “సంధి” అని ఆ రెండు స్వరాల మధ్య జరిగే మార్పును “సంధికార్యం" అని అంటారు. 

సంధులు రెండు రకాలు. 

అవి. 

1. సంస్కృత సంధులు

 2. తెలుగు సంధులు

సంస్కృత సంధులు 

 1. సవర్ణదీర్ఘ సంధి 

సూత్రం :'అ' కార, 'ఇ' కార, 'ఋ' కారములకు సవర్ణములైన అచ్చులు పరమైనపుడు వాని దీర్ఘములుఏకాదేశమగును. 

ఉదా: ప్రళయ + అగ్ని = ప్రళయాగ్ని 

స్నాన + అర్ధం - స్నానార్ధం 

గౌరీ + ఈశ = గౌరీశ

 భాను + ఉదయం = భానూదయం 

శీత + ఆది = శీతాద్రి 

పితృ + ఋణం = పితణం 

అస్తోక + అంభోది = అస్తోకాంబోధి

 జలజ + అంతస్థిత = జాలజాంతస్థిత 

పరమ + అవధి = పరమావధి.

 గోప + అరకుల్ = గోపారకుల్ 

దివిజ + అగ్రణి = దివిజాగ్రణి 

దశ + అజ్ఞాలు = దశాబ్దాలు 

మధురస + అశ్రుపూరము = మధురసాశ్రుపూరము 

పీఠ + అధిపతి = పీఠాధిపతి 

మహా + ఆత్మ = మహాత్మ 

పండిత + ఆరాధ్యుడు పండితారాధ్యుడు 

లతా + అంతము అతాంతము 

గోవర్ధన + అది =, గోవర్ధనాద్రి 

కవి + ఇంద్ర = కవీంద్ర 

భూరూహ + ఆవళి = భూరూహావళి 

శక్ర + ఆజ్ఞ = శక్రాష్ట్ర 

గోత్ర + అచలము = గోత్రాచలము 

నవ + ఆషాఢం = నవాషాఢం 

స్ఫుట + ఆర్తి స్ఫుర్తి 

విద్యా + అర్ధి = విద్యార్థి  

 ఉర్వి + ఈశ = ఉర్వీశ నల

(మధ్య + అహ్నం = మధ్యాహ్నం

 లోల + అర్కుడు లోలార్కుడు

 ఉత్సవ + అర్ధమై = ఉత్సవార్ధమై

ఇంద్ర + అగ్నులు = ఇంద్రాగ్నులు 

శౌర్య + ఆది = శౌర్యాది

పుడమి + ఈశ = పుడమీశ

 క్షీర + అభి = క్షీరాబ్ధి

 హిమ + ఆలయం - హిమాలయం

ముని + ఇంద్రుడు = మునీంద్రుడు 

మాతృ + ఋణం = మాత్రూణ౦

2.గుణ సంధి : -

సూత్రం:- అకారానికి ఇ, ఉ, ఋ లు పరమైనపుడు క్రమంగా ఏ, ఓ, అర్  ఏకాదేశం అవుతాయి.

ఏ, ఓ, అర్ లను గుణాలు అంటారు. 

ఉదా: 

అ + ఇ = ఏ నాగ +ఇంద్రము = నాగేంద్రము

 అ + ఉ = ఓ మానవ + ఉత్తమ = మానవోత్తమ 

అ + ఋ = ఆర్

 * మహా + ఋషి = మహర్షి 

నర + ఉత్తముడు = నరోత్తముడు 

గణ + ఈశుడు = గణేశుడు

మహా + ఇంద్రుడు మహేంద్రుడు 

మరికొన్ని ఉదాహరణలు:

గృహ + ఉపకరణం = గృహోపకరణం

 మహా + ఉగ్ర =మహోగ్ర 

దేవ + ఇంద్రుడు = దేవేంద్రుడు

 కమఠ + ఇంద్ర  కమరేంద్ర 

దశ + ఇంద్రియ 

దశేంద్రియ 

ధీర + ఉత్తములు = ధీరోత్తములు 

పర + ఉపకారము = పరోపకారము 

ప్రయాణ + ఉచితమైన = ప్రయాణోచితమైన 

సౌరభ + ఉత్కరము = సౌరభోత్కరము 

ఛల + ఉక్తి = ఛలోక్తి 

కౌతుక + ఉద్ధతి = కౌతుకోద్ధతి 

శుభ + ఉదయ = శుభోదయ 

పూర్ణ + ఉదయం = పూర్ణోదయం 

హరణ + ఉద్యోగము = హరణోద్యోగము =

 బక + ఉత్తమ = బకోత్తమ 

జీవన + ఉపాధి = జీవనోపాధి 

* ఇతర + ఇతర = , ఇతరేతర

గంగ + ఉత్తరీయం గంగోత్తరీయం 

సూర్య + ఉదయం = సూర్యోదయం 

ఉర్వి + ఈశ = ఉర్వీశ

 లోల + అర్కుడు లోలార్కుడు 

ఇంద్ర + అగ్నులు ఇంద్రాగ్నులు 

పుడమి + ఈశ = పుడమీశ

 ముని + ఇంద్రుడు = మునీంద్రుడు 

హిమ + ఆలయం = హిమాలయం

 3.యణాదేశ సంధి : 

సూత్రం:- ఇ, ఉ, ఋ లకు అసవర్ణమైన (సమానంకాని) అచ్చులు పరమగునప్పుడు క్రమంగా య వ, ర లు ఆదేశమగును.

ఉదా:- ప్రతి + అక్షం = ప్రత్ + య్ + అక్షం = ప్రత్యక్షం

అణు + అస్త్రం = అణ్ + చ్ + అస్త్రం = అణ్వస్త్రం

పిత్రంశ మరికొన్ని 

ఉదాహరణలు: ప్రతి + ఏకం ప్రత్యేకం 

అణు +ఇంధనం = అణ్వింధనం

పితృ + అంశ = పిత్ + ర్ + అంశ 

గురు + ఆజ్ఞ = గుర్వాజ్ఞ

పితృ + ఆర్జితము  =పిత్రార్జితము 

 * అతి + అవసరం = అత్యవసరం 

 ప్రతి + ఉత్తరం = ప్రత్యుత్తరం

గురు + ఔన్నత్యం = గుర్వౌన్నత్యం 

మాతృ + ఉపదేశం = మాత్రుపదేశం 

4. వృద్ధి సంధి : సూత్రం: 'అ' కారానికి ఏ, ఐ లు పరమైతే 'ఐ' కారము ఓ, ఔ లు పరమైతే 'ఔ' కారము, ఋ ఋ లు పరమైతే 'ఆర్' వస్తుంది. (ఐ, ఔ అను వృద్ధులంటారు) 

ఉదా: భువన + ఏక = భువనైక (అ ఏ ఐ) 

రస + ఏక = రసైక

అఖండ + ఐశ్వర్యం = అఖండైశ్వర్య (అ ఐ ఐ) 

దివ్య + ఐరావతం = దివ్మైరావతం

పాప + ఓఘం = పాపౌఘం (అ ఓ ఔ) *

పరమ + ఔషధం = పరమౌషధం (అఔఔ)

ఘన + ఓషధి = ఘనౌషధి =

ఋణ + ఋణం = ఋణార్ణం (అఋ ఆర్)

మరికొన్ని ఉదాహరణలు:

రస + ఔచిత్యం = రసౌచిత్యం 

సుర + ఏక = సురైక

ఏక + ఏక = ఏకైక *

 వన + ఓషది = వనౌషది

స్వరూప + ఔచిత్యం = స్వరూపౌచిత్యం 

దేశ + ఔన్నత్యం = దేశాన్నత్యం 

5. అనునాసిక సంధి; 

సూత్రం:- క, చ, ట, త, ప లకు న, మ లు పరమైతే వాటి అనునాసికాక్షరములు)ఆదేశమగును.

ఉదా: వాక్ + మయము వాజ్మయము

జగత్ + నాటకము = జగన్నాటకము

16. విసర్గ సంధి :

జగత్ + నిలయము జగన్నిలయము 

మరుత్ + నగము = మరున్నగము

1వ సూత్రం: హ్రస్వ అకారం మీది విసర్గకు 'అవర్గం' గాని, వర్గ తృతీయ, చతుర్ధ, పంచమాక్షరాలు గాని, హ, య, వ, ర, ల అనే అక్షరాలు గాని పరం అయితే విసర్గకు లోపం వచ్చి దానికి ముందున్న హ్రస్వ అకారానికి ఓకారం ఆదేశంగా వస్తుంది.

ఉదా: అయ:+ మయం= అయోమయం (అయస్ + మయం అసకు బదులుగా ఓ వస్తుంది)

ఇత: + అధికం = ఇతోధికం 

పయః + ది = పయోధి

పయః + ధరం = పయోధరం 

* పవనాంధః + లోకముల్ = పవనాంధోలోకముల్ 

యశః + వా = యశోవా

నమః + నమః = నమోనమః

మనః + హరం = మనోహరం

2 వ సూత్రం: విసర్గకు ముందు అకారేతర అచ్చు పరమగునపుడు విసర్గకు రేఫం అంటే 'ర' కారం

వస్తుంది.

ముహు: + ముహుః = ముహుర్ + ముహుః = ముహుర్ముహు: 

అదే విధంగా : చతుః + ముఖుడు = చతుర్ముఖుడు

ధనుః + బాణములు = ధరురాణములు

ఉదా:

మృత్యుః + వా = మృత్యుర్వా

ఆశీ: + వాదం = ఆశీర్వాదం =

దుః + అభిమానం = దురభిమానం

అంతః + మధనం = అంతర్మధనం

3వ సూత్రం: అహస్, స్వస్, ప్రాతస్, పునస్ శబ్దాల 'స' కారానికి 'ర' కారం వస్తుంది.

ఉదా:

అహః + నిశలు = అహర్ + నిశలు, = అహర్నిశలు

అదే విధంగా : పునః + ముద్రించు = పునర్ముద్రించు

అంతః + జాతీయ = అంతర్జాతీయ =

పునః + ఉద్ధరణ = పునరుద్ధరణ 

 4 వ సూత్రం: విసర్గకు శ, ష, స లు పరమైతే శ, ష, స లే వస్తాయి.

ఉదా: సభ: + సుమం = సభస్సుమం, మనః + శాంతి = మనశ్శాంతి, చతు: + షష్టి = చతుషష్టి 6 వ సూత్రం: ఇస్, ఉస్ అంతంలో ఉన్న పదాలలో 'స' కారం 'ష' కారమవుతుంది. ఉదా: బహిస్ + కారం = బహిష్కారం

దుస్ + కరం = దుష్కరం నిస్ + కారణం = నిష్కారణం ధనుస్ + ఖండం = ధనుష్కండం

ధనుః + కోటి = ధనుష్కోటి -

6వ సూత్రం: విసర్గకు 'శ, ష, స' పరమైతే శ, ష, స లు ద్విత్వాలుగా మారతాయి. ఉదా: మనః + శాంతి = మనశ్శాంతి. చతుః + షష్టి = చతుషష్టి సభ: + సుమం = సభస్సుమం 7వ సూత్రం: విసర్గకు 'చ, ఛ' లు పరమైతే 'శ' కారం, 'ట, ఈ లుపరమైతే 'ష' కారం, త, థ లు పరమైతే 'స' కారం వస్తుంది. 

ఉదా: ని: + తేజము = నిస్తేజము 

దుః + చేష్టితము = దుశ్చేష్టితము 

ధనుః + టంకారము = ధనుష్టంకారము 

మనః + తాపము = మనస్తాపము 

8వ సూత్రం: విసర్గకు క, ఖ, ప, ఫ లు పరమైతే విసర్గకు ఎలాంటి మార్పురాదు. ఉదా: అంతః + పురము = అంతఃపురము ప్రాంతః + కాలము = ప్రాతః కాలము 7. శ్చుత్వ సంధి: సూత్రం: 'స' కార, త వర్గములకు, 'శ' కార, 'చ' వర్గము పరమగునపుడు 'శ' కార, 'చ' వర్గము లే వచ్చును.

ఉదా. సత్ + జనులు = సజ్జనులు

సత్ + చరిత్ర = సచ్చరిత్ర

యశస్ + చంద్రికలు = యశశ్చంద్రికలు 

 8. జశ్వసంథి : 

సూత్రం : క, చ, ట, త, ప లకు వర్గ ప్రధమ ద్వితీయాక్షరాలు, శ, ష, స లు కాక మిగిలిన హల్లు గానీ, అచ్చులు గానీ పరమైతే గ, జ, డ, ద, బలు ఆదేశంగా వస్తాయి. 

\ఉదా, దిక్ + భ్రాంతి = దిగ్భ్రాంతి 

వాక్ + దానం = వాగ్దానం 

సత్ + ఆనంద = సదానంద 

 సత్ + భక్తులు సద్భక్తులు

 దిక్ + అంతం = దిగంతం 

వాక్ + యుద్ధం = వాగ్యుద్ధం 

తెలుగు సంధులు 

1. అత్వ సంధి (అకార సంధి) : 

సూత్రం: అత్తునకు అచ్చు పరమైనప్పుడు సంధి బహుళము. 

ఉదా:

 ఎంత + అడలు' = ఎంతడలు

రాక + ఉండినన్ = రాకుండినన్ 

ఎంత + ఒఱలు = ఎంతొఱలు 

పుట్టిన + ఇల్లు = పుట్టినిల్లు 

ఎచట + ఎచట = ఎచటెచట

 పెసర + అప్పడం = పెసరప్పడం

 లేక + ఏమి = లేకేమి

 నాయన + అమ్మ = నాయనమ్మ 

ఇంక + ఎవరు = ఇంకెవరు 

చింత+ ఆకు = చింతాకు 

ఒక + ఇంత = ఒకింత 

2. ఇత్వ సంధి (ఇకార సంధి) :

సూత్రం: ఇత్తునకు అచ్చు పరమైనపుడు సంధి వైకలికంగా జరుగుతుంది. 

ఉదా: ఏమి + అయ్యె = ఏమయ్యే

 చొచ్చితిమి + ఏని = చొచ్చితిమేని

 అది + ఎట్లు = అదెట్లు 

లాలి + అనుచు = లాలనుచు 

పైని + ఇడి = పైనిడి 

ఒకటి + ఏ = ఒక్కటే 

వచ్చిరి + అప్పుడు = వచ్చిరప్పుడు 

రానిది + అని = రానిదని 

అతనికి + ఇచ్చెను = అతనికిచ్చెను

 కావాలి + అంటే = కావాలంటే 

3. ఉత్వపంథి (ఉకార సంథి) : -

 సూత్రం: ఉత్తునకు అచ్చు పరమైనపుడు సంధి నిత్యం. 

ఉదా, అతడు + అట్లు = అతడట్లు 

ఊరు + ఎల్ల  =ఊరెల్ల 

దిక్కు + ఇది = దిక్కిది 

బిట్టు + ఉలికి = బిట్టుల్కి

దవ్వు + ఏగు = దవ్వేగు 

రెండు + ఇక = లెండిక 

నోరు + ఆచి = నోరాచి

నాకు + ఒక= నాకొక

ప్రాంతము + అంతా

ప్రాంతమంతా 

దుర్బరము + ఐనా = దుర్ధరమైనా 

నీవు + ఎక్కడ = నీవెక్కడ 

4.యడాగమ సంధి :-

కాదు + ఏని = కాదేని

సూత్రం: సంధిలేని చోట స్వరంబు కంటె బరంబయిన స్వరంబునకు యడాగమంబగు.

 ఉదా, నిగిడి + అడుగిడె = నిగిడి యడుగిడె 

పెకల్చి + ఎత్త = పెకల్పియెత్త 

నీ + అలఘు = నీయలఘు

 నా+ ఎదుట = నాయెదుట

సెల + ఏఱు = సెలయేబు మేన + అత్త = మేనయత్త

ఎన్ని + ఏని = ఎన్నియేని 

చెప్పినది + ఏమి =

చెప్పినదియేమి

 6. ద్విరుక్తటకార సంధి :-

సూత్రం కుజు, చిబు, కడు, నడు, నిడు శబ్దముల "అడ" అకచ్చు పరంబగునప్పుడు ద్విరుక్తటకారంబగు. 

ఉదా: 

నిడు + ఊర్పు = నిట్టూర్పు 

నడు + ఇల్లు = నట్టిల్లు

కడు + ఎదురు = కట్టెదురు

చిలు + ఎలుక = చిట్టెలుక

చిలు + అడవి = చిట్టడవి

6,సరళాదేశ సంథి (ద్రుతప్రకృతిక సంధి) : సమాసంలోనూ, సంయుక్త క్రియలలోనూ, ద్రుతం తర్వాత పరుషాలు సరళాలవుతాయి. (కావ్య భాషను నేర్చుకొనడానికి ఉపయోగపడే సంధి)

పురుషాలు అనగా - క, చ, ట, త, పలు

సరళాలు అనగా -గ, జ, డ, ద, బ,లు 

 1వ సూత్రం: ద్రుత ప్రకృతికం మీది పరుషాలకు సరళాలు వస్తాయి.

2వ సూత్రం: ఆదేశ సరళాలకు ముందున్న ద్రుతానికి బిందు సంశ్లేషలు విభాషగా వస్తాయి.

 ఉదా: వేదిక( జాచు= వేదికన్ + చూచు 

వేదికన్ + జూచు (1వ సూత్రం చే)

వేదికఁజూచు (2వ సూత్రం చే)

మరికొన్ని ఉదాహరణలు:

రాన్ + కలదు = రాఁగలదు

చచ్చియున్ + చావనివారు =

చచ్చియుఁజావనివారు 

ప్రాణమున్ + తీయుట = ప్రాణముఁదీయుట 

జున్ను విధానన్ + పట్టి = జున్ను విధానఁబట్టి

కానన్ + కాల్చు = కానఁగాల్చు

7.గపడదవా దేశ సంధి: -

1వ సూత్రం: ప్రధమ మీది పరుషములకు గసడదవలు బహుళము గానగు.

2వ సూత్రం: ద్వంద్వ సమాసంలో పదం తర్వాత గల పరుషాలకు గసడదవ లు ఆదేశంగా వస్తాయి. 

ఉదా: కాయ + కూరలు = కాయగూరలు 

ముద్దు + చేయు = మద్దుసేయు

 అన్న + తమ్ములు = అన్నదమ్ములు 

ఎక్కు + పెట్టి = ఎక్కబెట్టి 

నీవు + టక్కరి = నీవుడక్కరి 

ఊరు + పల్లెలు = ఊరువల్లెలు

 రారు + కదా = రారుగదా 

వాడు + కొట్టే = వాడుగొట్టె పా

లు + త్రావి = పాలుద్రావి 

ప్రాణాలు + కోలోవు = ప్రాణాలు గోల్పోవు 

ఆసు + పోయుట = ఆసుఖోయుట

 టక్కు + టెక్కు = టక్కుడెక్కులు 

కాలు + చేతులు = కాలుసేతులు

ఆ దేశ శత్రస్యా ఆగము మిత్రస్యా (కోడ్)

 8.టుగాగమ సంధి : - 

సూత్రం: కర్మధారయ సమాసంలో ఉత్తునకు అచ్చు పరమైనప్పుడు 'ట్'

ఇలా 'ట్ ఆగమంగా రావడాన్ని టుగాగమ సంధి అంటారు. 

ఉదా: తూగుటుయ్యేల, పులుంగుటెకిమీడు - ఇవి కర్మధారయ సమాసాలు

ఈ పదాలను విడదీస్తే క్రింది విధంగా ఉంటాయి. 

తూగు + ఉయ్యేల 

పులుంగు +ఎకిమీడు 

వీటిలో మొదటి పదం చివర హ్రస్వ ఉకారముంది. 

రెండవ పదం మొదట అచ్చు ఉంది. వీటికి ‘ట్ ఆగమంగా వస్తుంది.

తూగు +ట్  + ఉయ్యేల = తూగుటుయ్యేల

పులుంగు + ట్  + ఎకిమీడు

 పులుంగుటెకిమీడు

మరికొన్ని ఉదాహరణలు:

కఱకు + అమ్ము = కఱకు +ట్  + అమ్ము = కఱకుటమ్ము 

నిగ్గు + అద్దము = నిగ్గు +ట్  + అద్దము = నిగుటద్దము 

తేనె + ఈగ = తేనెటీగ

పల్లె + ఊరు = పల్లెటూరు

చిగురు + ఆకు = చిగురుటాకు

పొదరు + ఇల్లు = పొదరుటిల్లు

ముద్దు + ఉంగరం = ముద్దుటుంగరం 

9. రుగాగమ సంధి:  పేద, బీద, ముద్ద, బాలెంత, కొమ, జవ, అయిదవ మొదలైన

శబ్దాలను పేదాది శబ్దాలు అంటారు. 

1వ సూత్రం: కర్మధారయ సమాసంలో పేదాది శబ్దాలకు 'ఆలు' శబ్దం పరమైతే 'రు' గాగమం వస్తుంది.

ఉదా: పేదరాలు = పేద + ఆలు

బీదరాలు = బీద + ఆలు

పేద మొదలైన పదాలకు 'ఆలు' పదం పరమైతే 'రు' ఆగమంగా వస్తుంది. 

దీన్నే రుగాగమం అంట. 

అపుడు.......

పేద + ర్ + ఆలు = పేదరాలు

బీద + ర్ + ఆలు = బీదరాలు

మరికొన్ని ఉదాహరణలు:

ముద్ద + ఆలు =ముద్దరాలు నందు

బాలెంత + ఆలు = బాలెంతరాలు

అయిదవ + ఆలు = అయిదవరాలు

2వ సూత్రం: కర్మధారయంబు సందత్సమంబులకాలు శబ్దము పరంబగునపుడు డత్వంబునకుత్వంబు రుగాగమంబును అగు. ధీర, గుణవంత, ధనవంత, సంపన్న గంభీర, ధైర్యవంత - ఇలాంటి పదాలు "తత్సమ పదాలు” అంటారు. తత్సమ పదాలకు 'ఆలు' పదం పరమైతే ఆ తత్సమ పదాలకు చివరన్న అకారం అవుతుంది. ఆర్” ఆగమంగా వస్తుంది. 

ఉదా. 

ధీర + ఆలు = ధీరు + ర్ + ఆలు = ధీరురాలు

గుణవంతు + ర్ + ఆలు = గుణవంతురాలు

నాయక + ఆలు = నాయకురాలు

10. నుగాగమ సంధి:-

1వ సూత్రం: ఉదంతమగు తద్ధర్మార్ధక విశేషణానికి అచ్చు పరమైతే నుగాగమం వస్తుంది.

(ఎగురు, పల్కు, ఉండు, చేయు, వచ్చు) 

ఉదా. చేయి + అతడు = చేయునతడు

భక్త + ఆలు = భక్తురాలు

వచ్చు + ఒక = వచ్చునొక

2వ సూత్రం: షష్ఠీ తత్పురుష సమాసంలో ఉకార, ఋకారాలకు అచ్చుపరమైతే నుగాగమం! 

వస్తుంది.

ఉదా. రాజు + ఆజ్ఞ = రాజునాష్ట్ర

3వ సూత్రం:

ఉదా: తళుకు + గజ్జెలు- తళుకుఁగజ్జెలు

విధాతృ + ఆనతి = విధాతృనానతి

తళుకునజ్జెలు = తళుకుంగజ్జెలు

1. ఉత్తు చివరగల స్త్రీ సమాలు అయినందు వలన నుగాగమం వచ్చింది.

ఆ) ఉన్నతంపు + గొడుగు- ఉన్నతంపు గొడుగు

ఉన్నంతపునొడుగు

ఉన్నంతపుంగొడుగు 

2. పుంపులకు సరళాలు, పరుషాలు పరమైతే 'ను'

ఇ) సరసము + తనము = సరసపున్దనము =

తెల్ల + తనము = : తెల్లన్దనము

కు లోపం కాని, సంశ్లేషగాని జరుగుతుంది.

3. ఉదంత స్త్రీసమాలకు, పుంపులకు అచ్చు అంతంగా ఉండే గుణవాచక (తెల్ల, పచ్చ మొదలగు) శబ్దాలకు 'తనము' పరమైతే నుగాగమం వస్తుంది.

11. దుగాగమ సంధి: -

సూత్రం: నీ, నా, తన శబ్దాలకు ఉత్తరపదం పరమైనప్పుడు దుగాగమం విభాషగా వస్తుంది. 

ఉదా: నా + విభుడు = నాదు విభుడు

నీ + భవనం = నీదుభవనం

తన + ప్రాణేశుడు = తనదు ప్రాణేశుడు 

గమనిక: పై ఉదాహరణల్లో 'దు' ఆగమంగా వచ్చింది కనుక దీనిని దుగాగమ సంధి అంటారు.

ఇలాంటి రూపాలు ఇప్పుడు మనం రాస్తున్న భాషలో లేవు. ఇవి కావ్యాలలో కన్పించే రూపాలు. 

12.పడ్వాది సంధి:

సూత్రం: పడ్వాదులు(పడు, వడి, పట్టె, పెట్టు) పరమగునప్పుడు ము వర్గానికి లోప పూర్ణ బిందువులు

విభాషగా వస్తాయి. 

ఉదా: ఆశ్చర్యము + పడి = ఆశ్చర్యపడి 

భయము + పడి = భయపడి /భయంపడి. 

ఆధారము + పడి = ఆధారపడి 

కష్టము + పడి కష్టపడి -

ఆరాటము + పడు = ఆరాటపడు

13. పుంప్వాదేశ సంధి: 

సూత్రం: కర్మధారయంబు నందు ము వర్ణకమునకు పుంపులగు. 

ఉదా: పూర్వము + రోజులు పూర్వపు రోజులు మానవత్వము + విలువలు = మానవత్వపు విలువలు

రక్తము + పోటు = : రక్తపుపోటు

రాగితము + గుండెలు = : కాగితపు గుండేలు

యుద్ధము + దొరకంచులు = యుద్ధపు దొరకంచులు

 గంధము + చెక్క గంధపు చెక్క 

సరసము + మాట – సరసపుమాట (సరసంపుమాట)

సింగము + ఆదము - సింగపు కొదము

కొంచెము + నరుడు = కొంచెపు నరుడు

ముత్యము + సరులు = ముత్యపుసరులు ,

14. ప్రాతాది సంధి : ప్రాతాదులనగా ప్రాత, లేత, క్రొత్త, చెన్ను, క్రింద, రెంపు మొ|| బహుళవు జరుగుతుంది.

1వ సూత్రం: ప్రాతాది శబ్దాల తొలి అచ్చు మీది వర్గాలకు

 ఉదా: లేత + మొగ్గ = లేమొగ్గ

లేత + నగవు = లేనగవు

రెండో పదం మొదటి హల్లు పరుషమైతే సరళంగా మారుతుంది. 

ఉదా: ప్రాత + పలుకు = ప్రాబలుకు 

లేత + కొమ్మ = లేగొమ్మ 

పూవు + తేనె = పూదేనె 

మీదు + కడ = మీగడ

పూవు + తోట = పూదోట

చెన్ను + తొవ = చెందొవ

పది + తొమ్మిది = పందొమ్మిది

| 2వ సూత్రం: కెంపు, చెన్ను, ముందు, మొదలైన శబ్దాలలో చివరి అక్షరానికి లోపం వస్తుంది.

ఉదా:

కెంపు + తమ్మి = కెందమ్మి

చెన్ను + కావి = చెంగావి 

ముందు + చేయి = ముంజేయి

| 3వ సూత్రం: క్రిందు శబ్దంలో తొలి అచ్చుమీది వర్ణాలకు లోపమూ, తొలి అచ్చుకు దీర్ఘముగా వస్తుంది

క్రిందు + కన్ను = క్రీగన్ను క్రిందు + నీడ = క్రీనీడ

4వ సూత్రం: క్రిత్తాది శబ్దాల తొలి అచ్చుమీది వర్ణాలకు లోపమూ మీది హల్లుకు ద్విరుక్తా వస్తుంది. 

ఉదా:

 క్రొత్త + కారు = తొక్కారు

నిండు + వెఱ = నివ్వెలు

అన్ని నాళ్ళు = అన్నాళ్ళు

నెఱు + మది = నెమ్మది 

క్రొత్త ,చేద శబ్దాలకు తొలి అచ్చుమీది వర్ణాలకు కొన్ని చోట్ల అనునాసికంఆదేశమవుతు . 

ఉదా: 

క్రొత్త + చాయ = క్రొంజాయ 

చేద + తాడు = చేంతాడు

5వ సూత్రం: మూడు శబ్దం మీద హల్లు పరమైతే తొలి అచ్చుమీది వర్ణాలకు లోపమూ, తొలి అచ్చు

హ్రస్వం కావడమూ, తరువాత హల్లు ద్విరుక్తం కావడమూ జరుగుతుంది. 

ఉదా: మూడు + మారు =ముమ్మారు 

మూడు + పాతిక = ముప్పాతిక

మూడు + లోకాలు = ముల్లోకాలు 

గమనిక: నాళ్ళు (నాడులు) పరమైనప్పుడు మూడు శబ్దంలో దీర్ఘం హ్రస్వం కాదు. 

ఉదా: మూడు + నాళ్ళు మూన్నాళ్ళు, 

మూణాళ్ళు 

15. ఆమ్రేడిత సంధి:

1వ సూత్రం: అచ్చున కామ్రేడితం పరంబగునప్పుడు సంధియగు. 

ఉదా: పగలు + పగలు = పట్టపగలు 

కడ + కడ = కట్టకడ

ఎదురు + ఎదురు = ఎట్టయెదురు 

బయలు + బయలు = బట్టబయలు

 కొన + కొన = కొట్టకొన 

చివర + చివర = చిట్టచివర

తుద + తుద = తుట్టతుద. 

పిడుగు + పిడుగు = పిట్టపిడుగు

మంట ఒక్క + ఒక్క = ఒక్కొక్క 

ఏమి + ఏమి = ఏమేమి +

ఓరి + ఓరి = ఓరోరి 

ఎన్ని + ఎన్ని = ఎన్నెన్ని

2వ సూత్రం : ఆమ్రేడితం పరమగునప్పుడు కడాదుల తొలి అచ్చుమీది వర్ణాలకెల్లా అందంతమగు

ద్విరుక్తమగు ద్విరుక్తటకారం వస్తుంది.

 లు, ల, నలసంథి : లు, ల, న లు పరమైనపుడు ఒక్కొక్కపుడు 'ము' వర్గానికి లోపమూ, 

దాని పూర్వ స్వరానికి దీర్ఘమూ వస్తాయి. 

ఉదా: పుస్తకము + లు = పుస్తకాలు

జీవితము + న = జీవితాన 

దేశము + ల = దేశాల 

వృక్షము + న = వృక్షాన 

 17.త్రిక సంథి :  ఆ, ఈ, ఏ లను త్రికం అంటారు. అవి దీర్ఘాచ్చులు. ఆ, ఈ, ఏ లలో పూర్వ పదంగా ఉంటుంది. దాని మీద చేరే పదం హల్లుతో మొదలవుతుంది. సంధి జరిగినప్పుడు ఆ, ఈ, ఏ లు హ్రస్వాలు అవుతాయి. వాటి తరువాత వచ్చిన హల్లు ద్విరుక్తమవుతుంది.

1వ సూత్రం: ఆ, ఈ, ఏ అను సర్వనామాలు త్రికంబునాబడు 

ఉదా: అమ్మేఘచయంబులు

  ఇమ్మహోగ్ర సలిలంబు = ఈ + మహోగ్ర సలిలంబు = ఇ + మ్మహోగ్ర సలి                                                              లంబు = ఇమ్మహోగ్ర సలిలంబు ఆ + వారల అవ్వారల.

  ఆ + కొమరుండు అక్కొమరుండు

  మరికొన్ని ఉదాహరణలు.

  ఏ + విధము = ఎ + వ్విధము = ఎవ్విధము.

 ఆ + కన్య = అ + క్కన్య = అక్కన్య 

 ఆ + నలువురు = అ + న్నలువురు = అన్నలువురు ఆ + తరి  

 అ + తరి = అత్తరి 

 ఆ + ధరణీసురుడు = అ + ద్ధరణీసురుడు = అద్ధరణీసురుడు 

 ఆ + చోట = అ + చ్చోట = అచ్చోట 

 ఆ + తన్వి = అ +త్తన్వి = అత్తన్వి 

 ఏ + అది = ఎయ్యది (యడాగమ త్రిక సంధి) 

 ఆ + అనిమిషనది = అయ్యనిమిషనది (యడాగమ త్రిక సంధి) 

 ఆ + అనలుడు = అయ్యనలుడు (యడాగమ త్రిక సంధి)